شبکه عملی (دانشگاهی) از کجا شروع شد؟
تعریف شبکه علمی سابقه ای بیش از ۲۰ سال دارد و نخستین بار در سال ۷۳ با نام «شبکه دانشگاهی» و با هدف ارتباط مستقل دانشگاه ها با یکدیگر از سوی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی مطرح شد. این شبکه قرار بود شبکه اینترانت میان دانشگاه ها باشد و دسترسی دانشگاه ها به منابع علمی و تحقیقاتی را از طریق بستری پرسرعت و امن فراهم و مشکلات دانشجویان را برای دسترسی به اطلاعات مرتفع کند.
در ابتدا شبکه علمی مبتنی بر فیبر تاریک (فیبرنوری خام و بدون اتصال به سیستم‌های انتقال دیگر) تعریف شد تا دانشگاه ها را بهم متصل کند که در این پروژه دانشگاه صنعتی امیرکبیر، سازمان فناوری اطلاعات ایران و شرکت مخابرات نقش داشتند.
پس از آن و با فراگیرترشدن اینترنت، اتصال شبکه های دانشگاهی با سرعت ۲ مگابیت برثانیه از جمله اهداف این شبکه عنوان شد که به حدود سال ۷۹ باز می گردد. به دلیل اینکه در آن سال ها نیز این پروژه ملی اجرایی نشد، سال ۸۵ با تعریف دیگری با نام «شبکه علمی» در دستور کار قرار گرفت.
در این پروژه، تجهیزات شبکه ای در سال ۸۷ در مراکز مخابراتی نصب شد و به صورت آزمایشی نیز چند دانشگاه معدود به این شبکه متصل شدند؛ اما اجرای این پروژه تا سال ۸۹ متوقف شد.
بار دیگر در سال ۸۹ و پس از آنکه در برنامه پنجم توسعه، راه اندازی شبکه علمی در ذیل شبکه ملی اطلاعات تکلیف شد، کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در جلسه ۱۰۱ خود در آذرماه سال ۸۹ مجوز اپراتوری این شبکه را به سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران داد تا این اپراتور ظرف مدت ۳ سال بیش از ۲۵۰۰ مرکز دانشگاهی وزارت علوم ، وزارت بهداشت و سایر مراکز علمی و پژوهشی در کشور را به یکدیگر متصل کند.
با این وجود تاکنون این اپراتور موفق به اجرای کامل این شبکه نشده است.
چرا شبکه علمی؟
دسترسی به منابع علمی و تحقیقاتی از جمله نخستین اولویت های مورد نیاز دانشجویان به حساب می آید که لازمه آن در اختیار داشتن شبکه ای پرسرعت و امن متصل به شبکه اینترنت جهانی است.اما با این وجود در کشور ما دانشجویان مراکز علمی و دانشگاهی در کشور در استفاده حداقلی از این شبکه با مشکلات متعدد روبرو هستند و از سرعت دسترسی به منابع علمی گلایه دارند.
مسئولان دانشگاهی معتقدند که در صورتی که تعرفه پهنای باند اینترنت از سوی وزارت ارتباطات برای دانشگاه ها تعدیل شود، دانشگاه ها می توانند اینترنت را با سرعت و کیفیت به مراتب بالاتری در اختیار دانشجویان قرار دهند
از سوی دیگر مسئولان دانشگاهی نیز از قیمت ارائه خدمات اینترنت گلایه مندند و معتقدند که در صورتی که تعرفه پهنای باند اینترنت از سوی وزارت ارتباطات برای دانشگاه ها تعدیل شود، دانشگاه ها می توانند اینترنت را با سرعت و کیفیت به مراتب بالاتری در اختیار دانشجویان قرار دهند.
اشتراک گذاری دستاوردهای علمی و پژوهشی، تسهیل در انتقال اطلاعات میان مراکز دانشگاهی و علمی و پژوهشی، استفاده از منابع پایگاههای علمی و کتابخانه های دیجیتالی، دسترسی به آرشیو و داوری مقالات، استفاده از پخش زنده کلاسهای درس، استفاده از شبکه اختصاصی مجازی که منابع علمی را به یکدیگر متصل کند، دسترسی به سامانه های پایان نامه و اطلاعات عمومی، دسترسی آنلاین به کنفرانس های علمی و در نهایت تولید دانش از جمله کاربردهای مدنظر در راه اندازی شبکه علمی است که در نهایت می تواند نیاز دانشگاه ها و دانشجویان و محققان را به داشتن اینترنتی با سرعت و با کیفیت بالا مرتفع کند.
تاخیر مکرر اپراتور شبکه علمی در انجام تعهدات
سال گذشته محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در آغازین روزهای دولت دوازدهم و در مراسم اجلاس سراسری روسای دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی، پژوهشگاه و پارک‌های علم و فناوری کشور، ماموریت مشترک وزارت ارتباطات و دانشگاه‌ها را توسعه شبکه علمی کشور عنوان کرد و با بیان اینکه علاقه زیادی برای اتصال به شبکه علمی در شهرستانها وجود دارد تاکید کرده است:
«دانشگاه‌های ایران دارای مشکلات بسیار زیادی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات هستند که یکی از مهمترین آن‌ها استفاده از شبکه قدیمی رادیویی است که باعث شده تا سرعت اتصال محدود باشد و تنها راه حل آن استفاده از شبکه نسل جدید، شبکه فیبرنوری است که هزینه بالا و انحصار شرکت مخابرات ایران را به دنبال دارد و همین مسئله باعث شده تا دانشگاه‌های سراسر کشور نسبت به سایر نقاط پیشرفته دنیا عقب ماندگی خاصی داشته باشند.»
پس از گذشت نزدیک به ۶ ماه از این اظهارات و اجرایی نشدن شبکه علمی، وزیر ارتباطات در بهمن ماه و در حاشیه برگزاری مراسم جشن پیروزی انقلاب اسلامی در دانشگاه شهید بهشتی اعلام کرد:
« از سازمان تنظیم مقررات ارتباطات خواسته‌ام تا به اپراتور شبکه علمی اخطار جدی دهد تا اگر نمی‌توانند کار را پیش ببرند ما شاید لازم باشد که تصمیمات جدی برای تغییر اپراتور بگیریم.»
وی در پاسخ به این سوال که چرا اتصال شبکه علمی به شبکه بین المللی مسکوت مانده است، گفت:
«توافق صورت گرفته در این رابطه براین مبنا بوده که شبکه جدید با مدل جدید اجرا شود و البته اقدامات خوبی هم از لحاظ ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه این شبکه علمی انجام شده، اما در اتصال دانشگاه‌ها به این شبکه هنوز با تاخیر مواجه هستیم.»
دانشگاه‌های ایران دارای مشکلات بسیار زیادی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات هستند که یکی از مهمترین آن‌ها استفاده از شبکه قدیمی رادیویی است.
پس از این اظهارات و در پی عملیاتی نشدن اجرای این پروژه، رسول سرائیان معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات گفت:
«تا پایان اردیبهشت ۳۰ دانشگاه کشور به این شبکه متصل می شوند و این پروژه فاز عملیاتی خود را آغاز و امکان اشتراک گذاری منابع علمی فراهم می شود.»
به گفته وی، «مطابق با این برنامه ریزی ۵۰ درصد هزینه پهنای باند از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت به دانشگاه ها تخفیف داده می شود و پس از این فاز، به سرعت فازهای بعدی پروژه نیز در جریان قرار می گیرند و امیدواریم این شبکه به زودی سرویس دهی خود را آغاز کند.»
۴۰۰ واحد دانشگاهی تا پایان سال بهم متصل می شوند
محمدجواد آذری جهرمی در گفتگو با خبرنگار مهر، درخصوص انتقادات واردشده به عدم اجرای شبکه علمی کشور و آخرین وضعیت این پروژه، اظهار داشت: موانع توسعه این شبکه رفع شده است و هم اکنون شاهد تسریع در روند اجرای این پروژه هستیم.
وی با بیان اینکه طی چند ماه اخیر، اقدام برای اتصال دانشگاه ها به شبکه علمی به سرعت درحال انجام است، افزود: تا پایان اردیبهشت ماه ۳۰ نقطه دانشگاهی به این شبکه متصل شده بود و هم اکنون بیش از ۵۱ دانشگاه، به شبکه علمی متصل شده است.
وزیر ارتباطات با بیان اینکه این پروژه نسبت به اهداف پیش بینی شده برای آن، با کندی جلو رفته است، گفت: اتصال ۵۱ دانشگاه نسبت به اهداف مدنظر، کم است اما به هر ترتیب اپراتور شبکه علمی نیز با مشکلات و موانعی مواجه بوده که هم اکنون برطرف شده است.
آذری جهرمی با تاکید براینکه سرعت تکمیل این پروژه افزایش یافته است، ادامه داد: هدفگذاری بعدی در این پروژه مربوط به پایان سال است و شاخص جدیدی که داریم اتصال ۴۰۰ واحد دانشگاهی به این شبکه است که امیدواریم به سرعت اجرایی شود. هدفگذاری بعدی در این پروژه مربوط به پایان سال است و شاخص جدیدی که داریم اتصال ۴۰۰ واحد دانشگاهی به این شبکه است که امیدواریم به سرعت اجرایی شود
وی درباره ارائه پهنای باند به دانشگاه ها نیز گفت: محدودیتی در این زمینه وجود ندارد و شرکت ارتباطات زیرساخت، ۵۰ درصد تخفیف برای دانشگاه ها را روی پهنای باند اعمال می‌کند.
مدل کسب و کار شبکه علمی مشخص شود
انتقادی که از سوی کارشناسان به شبکه علمی کشور می شود این است که این شبکه ماهیت و محتوای مشخص و مدل کسب و کار ندارد و به همین دلیل وضعیت آن نامعلوم است.
چرا که در ابتدا قرار بود شبکه علمی مستقل با استفاده از فیبر تاریک، مراکز دانشگاهی و علمی را به یکدیگر متصل کند اما در تعریف دوم قرار بر این شد که شبکه ای به صورت مجازی مبتنی بر شبکه زیرساخت ارتباطی کشور (شبکه ملی اطلاعات) توسعه پیدا کند و مستقل نباشد.
در این میان یکی دیگر از ابهامات این طرح، مربوط به نبود مدل کسب و کار برای این شبکه است. این شبکه دارای مدل درآمدی و محتوای علمی مشخصی نیست. به نحوی که در توسعه محتوایی این شبکه، بخش خصوصی و پژوهشگاه ها علاقه مند به ورود نیستند.
اگرچه ایده اولیه راه اندازی اینترنت در دنیا مربوط به اتصال شبکه ای دانشگاه ها و مراکز دفاعی آمریکا بوده و مدل شبکه های دانشگاهی نیز در کشورهای مختلف وجود دارد؛ اما در کشور ما در کنار زیرساخت های فنی برای اتصال به شبکه، موضوع محتوا از جمله مشکلاتی است که باعث شده این طرح، در شکل عملیاتی به کندی پیش رود.
