زمان تخمینی مطالعه: 13 دقیقه 

بات نت (Botnet) یا شبکه ربات‌ها، مجموعه‌ای از رایانه‌ها یا دستگاه‌هایی است که با استفاده از نرم‌افزارهای مخرب تحت کنترل یک مهاجم قرار می‌گیرند. این دستگاه‌ها به‌صورت پنهانی و بدون اطلاع دارندگان آن‌ها، به شبکه ربات‌ها متصل می‌شوند و می‌توانند توسط مهاجم برای انجام حملات سایبری هدفمندی مورد استفاده قرار بگیرند. به‌طور معمول، مهاجمان از بات‌نت برای ارسال اسپم، حملات انکار سرویس توزیع شده (DDoS) و همچنین سرقت اطلاعات حساس مانند نام کاربری و گذرواژه‌ها استفاده می‌کنند. بات‌نت‌ها معمولا با استفاده از کامپیوترهایی که به دست مهاجمان درآمده‌اند، ساخته می‌شوند و می‌توانند متصل به یک سرور کنترلی باشند که توسط مهاجم کنترل می‌شود.

چگونه شبکه بات‌نت کار می‌کند؟

شبکه بات‌نت (Botnet) معمولا از رایانه‌هایی که با نرم‌افزارهای مخرب آلوده شده‌اند، تشکیل می‌شود. این نرم‌افزارهای مخرب با روش‌هایی مانند ارسال ایمیل‌های فیشینگ برای جذب کاربران یا بهره‌برداری از آسیب‌پذیری‌های نرم‌افزارها و سیستم ‌عامل‌ها به رایانه‌ها نفوذ می‌کنند.

پس از نفوذ به رایانه‌ها، نرم‌افزارهای مخرب با استفاده از روش‌هایی مانند Keylogging جزییات احراز هویت کاربران را سرقت کرده و اطلاعات آن‌ها را به سرور کنترلی ارسال می‌کنند. سپس، با استفاده از این اطلاعات و با اجرای دستورات مشخص شده توسط مهاجم، رایانه‌های آلوده به شبکه بات‌نت متصل می‌شوند و در اختیار مهاجم قرار می‌گیرند.

بعد از ایجاد شبکه بات‌نت، مهاجم می‌تواند با استفاده از دستورات مشخص شده، این رایانه‌ها را به صورت هماهنگ به کار بگیرد. به‌عنوان مثال، مهاجم می‌تواند از این رایانه‌ها برای انجام حملات DDoS، ارسال ایمیل‌های اسپم یا تلاش برای هک کردن سایت‌ها استفاده کند. بنابراین، شبکه بات‌نت به عنوان یک ابزار برای انجام حملات سایبری به‌کار گرفته می‌شود و مهاجم می‌تواند با استفاده از آن‌ها به ‌روشی پنهان و بدون اطلاع کاربران رایانه‌های آلوده، به اهداف خود دست یابد.

چرا هکرها از بات نت استفاده می‌کنند؟

هکرها از شبکه بات‌نت به دلایل مختلفی استفاده می‌کنند. این ابزار برای آن‌ها امکانات بسیاری را فراهم می‌کند که از جمله برخی از این امکانات به موارد زیر باید اشاره کرد:

1. قابلیت کنترل بیشتر: با استفاده از شبکه بات‌نت، هکرها می‌توانند بر روی یک تعداد بزرگی از رایانه‌ها و دستگاه‌های متصل به شبکه کنترل داشته باشند و با دستورات مشخص شده آن‌ها را به‌صورت هماهنگ به کار بگیرند.
2. قابلیت اجتناب از شناسایی: با استفاده از شبکه بات‌نت، هکرها می‌توانند به ‌روشی پنهان و بدون اطلاع کاربران سامانه‌های آلوده، به اهداف خود دست یابند و توسط نرم‌افزارهای ضدویروس شناسایی نشوند.
3. قابلیت انجام حملات بزرگ: با استفاده از شبکه بات‌نت، هکرها می‌توانند به‌صورت همزمان به تعداد بزرگی از رایانه‌ها حمله کنند، در صورتی که به شکل انفرادی امکان انجام این حمله‌ها به سختی وجود دارد.
4. قابلیت افزایش توان محاسباتی: با استفاده از رایانه‌های آلوده به شبکه بات‌نت، هکرها می‌توانند توان محاسباتی بالایی داشته باشند و برای انجام عملیات‌های پیچیده‌تری مانند کاوش داده‌ها، تجزیه و تحلیل اطلاعات یا استخراج اطلاعات حساس استفاده کنند.

بنابراین، شبکه بات‌نت یکی از ابزارهای مهم و موثر برای هکرها است که با استفاده از آن‌ها می‌توانند به روش‌هایی پنهان و بدون اطلاع کاربران سامانه‌های آلوده به اهداف خود دست یابند.

انواع بات نت

شبکه بات‌نت به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند و در مجموع به سه گروه اصلی متمرکز، غیرمتمرکز و ترکیبی تقسیم می‌شوند.

بات نت متمرکز

شبکه بات نت متمرکز (Centralized Botnet) شبکه‌ای است که در آن هکرها از یک نقطه کنترل مرکزی برای کنترل و مدیریت رایانه‌های آلوده استفاده می‌کنند. در این نوع شبکه بات نت ، هکرها از کامپیوترهای آلوده به‌عنوان بخشی از یک شبکه بزرگ استفاده می‌کنند که توسط یک سرور مرکزی کنترل می‌شوند. در شبکه بات‌نت متمرکز، هکرها معمولا با استفاده از نرم‌افزارهای مختلف، مانند تروجان‌ها به رایانه‌های هدف حمله کرده و بعد از آن رایانه‌های آلوده را به شبکه بات‌نت متصل می‌کنند. سپس، هکرها با استفاده از یک نرم‌افزار کنترل مرکزی، توانایی کنترل و مدیریت رایانه‌های آلوده را به دست می‌آورند.

یکی از مزیت‌های شبکه بات نت متمرکز، سرعت و قدرت بالایی است که آن را برای انجام حملات بهتر از شبکه‌های بات‌نت غیرمتمرکز می‌کند. اما همچنین، این نوع شبکه بات‌نت به‌راحتی می‌تواند توسط نرم‌افزارهای ضد ویروس شناسایی شود و همچنین در صورتی‌که سرور مرکزی شناسایی و قطع شود، کنترل رایانه‌های آلوده از دست هکرها خارج می‌شود.

به‌طور کلی، شبکه بات‌نت متمرکز، یک ابزار مهم برای هکرها در انجام حملات سایبری است، اما به‌دلیل مشکلات امنیتی و قابلیت شناسایی آسان، به نسبت شبکه بات‌نت غیرمتمرکز، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در گذشته، شبکه بات‌نت متمرکز بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما با پیشرفت تکنولوژی‌های امنیتی، استفاده از شبکه بات‌نت غیرمتمرکز افزایش یافته است. شبکه بات‌نت متمرکز به دلیل سادگی و قابلیت استفاده آسان در گذشته به شکل گسترده‌ای توسط هکرها مورد استفاده قرار می‌گرفت، با این حال، با پیشرفت فناوری‌های امنیتی و توسعه روش‌های پیشگیری و تشخیص حملات سایبری، هکرها به شبکه بات‌نت غیرمتمرکز روی آورده‌اند.

بات‌نت غیر متمرکز

شبکه بات نت غیرمتمرکز (Decentralized Botnet) یک نوع شبکه بات‌نت است که در آن هکرها از گره‌های مختلف بدون نقطه کنترل مرکزی برای کنترل و مدیریت رایانه‌های آلوده استفاده می‌کنند. در این نوع شبکه بات نت ، هکرها از رایانه‌های آلوده به‌عنوان بخشی از یک شبکه بزرگ استفاده می‌کنند، با این‌حاف، تفاوت بزرگی که میان این مدل و مدل متمرکز وجود دارد این است که هیچ سرور مرکزی برای کنترل و مدیریت در کار نیست.

در این شبکه، هکرها معمولا با استفاده از نرم‌افزارهای مختلف، مانند تروجان‌ها به رایانه‌های هدف حمله کرده و بعد از آن رایانه‌های آلوده را به شبکه بات‌نت خود متصل می‌کنند. سپس، با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته، توانایی کنترل و مدیریت رایانه‌های آلوده را به دست می‌گیرند.

یکی از مزیت‌های شبکه بات نت غیرمتمرکز، این است که این شبکه به سختی قابل شناسایی و قطع شدن نسبت به شبکه بات‌نت متمرکز است. هر گره در شبکه بات‌نت غیرمتمرکز می‌تواند به‌عنوان یک نقطه کنترلی برای دستورات هکرها عمل کند و هکرها به راحتی می‌توانند از میان بسیاری از گره‌های مختلف جهت انجام حملات سایبری استفاده کنند.

با وجود این‌که شبکه بات‌نت غیرمتمرکز امکانات بهتری برای هکرها فراهم می‌کند، اما این نوع شبکه بات‌نت نیز دارای مشکلاتی است. یکی از مشکلات این شبکه، پایین بودن سرعت و قدرت نسبت به شبکه بات‌نت متمرکز است. همچنین، در شبکه بات‌نت غیرمتمرکز به‌دلیل عدم وجود یک نقطه کنترل مرکزی، امکان کنترل رایانه‌های آلوده توسط هکرهای دیگر نیز وجود دارد.

شناسایی شبکه بات‌نت غیرمتمرکز بسیار سخت است و در بسیاری از موارد غیر ممکن به نظر می‌رسد. دلیلش نیز این است که در شبکه بات‌نت غیرمتمرکز، هکرها از رایانه‌های آلوده به‌عنوان بخشی از یک شبکه بزرگ استفاده می‌کنند، اما عدم وجود سرور مرکزی برای کنترل و مدیریت کار شناسایی را سخت می‌کند.

در صورتی‌که هکرها از این نوع شبکه برای انجام حملات سایبری استفاده کنند، تشخیص و شناسایی شبکه بات‌نت غیرمتمرکز بسیار دشوار است. با این حال، با توجه به این‌که در شبکه بات‌نت غیرمتمرکز، هر گره می‌تواند به‌عنوان یک نقطه کنترلی برای دستورات هکرها عمل کند، شناسایی گره‌های آلوده و جلوگیری از انتقال دستورات از طریق آن‌ها وجود دارد.

برای شناسایی شبکه بات‌نت غیرمتمرکز، روش‌های مختلفی وجود دارد، از جمله تحلیل ترافیک شبکه، شناسایی الگوهای عملکردی غیرمعمول رایانه‌ها، استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین و استفاده از نرم‌افزارهای ضد ویروس و ضد بدافزار. با این حال، هکرها همواره در تلاش هستند تا ضریب موفقیت راهکارهای فوق را به حداقل برسانند و فرآیند شناسایی شبکه بات‌نت را سخت کنند. به‌همین دلیل، شناسایی و مقابله با شبکه بات‌نت غیرمتمرکز به یک چالش بسیار بزرگ در حوزه امنیت سایبری تبدیل شده است.

شبکه بات‌نت ترکیبی

شبکه بات‌نت ترکیبی (Hybrid Botnet) نوع دیگری از شبکه بات‌نت است که در آن هکرها ترکیبی از شبکه‌های بات‌نت متمرکز و غیرمتمرکز را برای کنترل و مدیریت رایانه‌های آلوده مورد استفاده قرار می‌دهند. در این نوع شبکه بات‌نت، هکرها می‌توانند از مزایای هر دو نوع شبکه بات‌نت استفاده کنند و در عین حال، به مشکلات دو نوع شبکه برخورد نکنند.

در شبکه بات‌نت ترکیبی، هکرها می‌توانند از رایانه‌های آلوده به‌عنوان بخشی از شبکه بات‌نت غیرمتمرکز استفاده کنند و در عین حال، با استفاده از یک سرور مرکزی، بخشی از کنترل و مدیریت رایانه‌های آلوده خود را به شبکه بات‌نت متمرکز منتقل کنند. با این روش، هکرها می‌توانند به راحتی رایانه‌های آلوده خود را به یک شبکه بزرگ متصل کرده و به مرور زمان با توجه به نیاز خود، از شبکه بات‌نت متمرکز و غیرمتمرکز به طور همزمان استفاده کنند.

یکی از مزیت‌های شبکه بات‌نت ترکیبی، این است که این شبکه قابلیت کنترل و مدیریت بیشتری را نسبت به شبکه بات‌نت غیرمتمرکز دارد و در عین حال، امکانات بهتری نسبت به شبکه بات‌نت متمرکز نیز دارد. در شبکه بات‌نت ترکیبی، هکرها می‌توانند با استفاده از سرور مرکزی خود، دستورات خود را به رایانه‌های آلوده ارسال کنند و در عین حال، با استفاده از شبکه بات‌نت غیرمتمرکز، امکان استفاده از گره‌های مختلف جهت انجام حملات سایبری را به وجود آورند.

با وجود این‌که شبکه بات‌نت ترکیبی به نسبت شبکه بات‌نت متمرکز و غیرمتمرکز، قابلیت کنترل و مدیریت بیشتری دارد، اما نسبت به هر دو نوع شبکه بات‌نت، هنوز قابلیت کنترل و مدیریت کمتری دارد، اما در بیشتر موارد شناسایی شبکه بات‌نت ترکیبی کار سختی است. به‌همین دلیل، مقابله با شبکه بات‌نت ترکیبی به یک چالش بزرگ در حوزه امنیت سایبری تبدیل شده است. به‌همین دلیل نیاز به روش‌های پیشرفته‌تر و هوشمندانه‌تری برای شناسایی و مقابله با آن نیاز داریم.  

شناسایی شبکه بات‌نت ترکیبی به‌دلیل ترکیبی بودن از شبکه‌های بات‌نت متمرکز و غیرمتمرکز، بسیار دشوار است، اما می‌توان از روش‌های مختلف برای شناسایی آن استفاده کرد. برخی از روش‌های موثر برای شناسایی شبکه بات‌نت ترکیبی عبارتند از:

1. تحلیل ترافیک شبکه: با تحلیل ترافیک شبکه، می‌توان الگوهای عملکردی غیرمعمول رایانه‌ها را شناسایی کرد. با توجه به این‌که در شبکه بات‌نت ترکیبی، هکرها از ترکیبی از شبکه‌های متمرکز و غیرمتمرکز استفاده می‌کنند، در تحلیل ترافیک شبکه باید به دقت به هر دو نوع شبکه توجه کرد.
2. شناسایی الگوهای عملکردی غیرمعمول رایانه‌ها: با شناسایی الگوهای عملکردی غیرمعمول رایانه‌ها، می‌توان به‌راحتی رایانه‌های آلوده را شناسایی کرد. در شبکه بات‌نت ترکیبی، هکرها می‌توانند از رایانه‌های آلوده خود به‌عنوان یک بخش از شبکه بات‌نت غیرمتمرکز استفاده کنند، بنابراین باید به دقت به الگوهای عملکردی آلودگی‌ها توجه کرد.
3. استفاده از روش‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: با استفاده از روش‌های هوش‌مصنوعی و یادگیری ماشین، می‌توان الگوهای عملکردی شبکه بات‌نت ترکیبی را شناسایی کرد و با توجه به این الگوها، به‌راحتی شبکه بات‌نت ترکیبی را شناسایی کرد.
4. استفاده از نرم‌افزارهای ضدویروس و آنتی‌مالوئر: نرم‌افزارهای ضد ویروس و ضبد بدافزار می‌توانند به شناسایی شبکه بات‌نت ترکیبی کمک کنند و در صورت شناسایی آن، به صورت خودکار آن‌را متوقف کنند.

در نقطه مقابل، هکرها از راهکارهایی مثل تکنیک‌های رمزنگاری و دسترسی از راه دور به رایانه‌های آلوده مانع از شناسایی شبکه بات‌نت ترکیبی می‌شوند. همین مساله باعث شده است تا کارشناسان امنیتی و شرکت‌ها از روش‌های پیشرفته زیر برای شناسایی این مدل از شبکه‌های مخرب استفاده کنند:

استفاده از شبکه‌های عصبی مصنوعی: امروزه شبکه‌های عصبی مصنوعی به‌دلیل قابلیت‌های بالای خود در شناسایی الگوها و تشخیص تغییرات رایانه‌ها، به‌عنوان یک روش پیشرفته در شناسایی شبکه بات‌نت ترکیبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با استفاده از این روش، می‌توان الگوهای عملکردی غیرمعمول رایانه‌ها و تغییرات شبکه‌ها را به صورت خودکار شناسایی کرد.

استفاده از تکنیک‌های تحلیل داده: با استفاده از تکنیک‌های تحلیل داده، می‌توان به راحتی الگوهای عملکردی غیرمعمول رایانه‌ها را شناسایی کرد. در این روش، از الگوریتم‌های یادگیری ماشین و تحلیل داده استفاده می‌شود تا الگوهایی که به‌صورت دستی شناسایی نمی‌شوند، به شکل خودکار شناسایی شوند.

استفاده از تحلیل گراف: با استفاده از تحلیل گراف، می‌توان به راحتی شبکه‌های بات‌نت ترکیبی را شناسایی کرد. در این روش، شبکه‌های بات‌نت ترکیبی به عنوان یک گراف مدل می‌شوند و با استفاده از الگوریتم‌های گراف، می‌توان به راحتی شناسایی کرد که کدام بخش‌های گراف به‌عنوان شبکه بات‌نت ترکیبی استفاده شده‌اند.

استفاده از تکنیک‌های مبتنی بر آمار: با استفاده از تکنیک‌های مبتنی بر آمار، می‌توان به راحتی الگوهای عملکردی غیرمعمول رایانه‌ها و تغییرات شبکه‌ها را شناسایی کرد. در این روش، از تکنیک‌های آماری مانند تحلیل خوشه‌ای و تحلیل عاملی استفاده می‌شود تا الگوهایی که به صورت دستی شناسایی نمی‌شوند، به صورت خودکار شناسایی شوند.

روش شناسایی بات نت‌ها

شناسایی بات‌نت‌ها از جمله چالش‌هایی است که در حوزه امنیت سایبری مطرح می‌شود. در ادامه به برخی از روش‌های شناسایی بات نت‌ها اشاره می‌کنیم:

تحلیل ترافیک شبکه: با استفاده از تحلیل ترافیک شبکه، می‌توان به راحتی شبکه بات‌نت‌ها را شناسایی کرد. در این روش، با استفاده از تحلیل ترافیک شبکه، درخواست‌ها و پاسخ‌های بات‌نت‌ها را بررسی می‌کنند و در صورت شناسایی الگوهای غیرمعمول، بات‌نت‌ها را شناسایی می‌کنند.

تحلیل رفتاری: در این روش، با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، رفتار بات‌نت‌ها بررسی می‌شود. در این روش، بات‌نت‌ها به صورت خودکار بررسی می‌شوند و در صورتی که رفتار آن‌ها با الگوهایی که قبلا مشاهده شده است متفاوت باشد، شناسایی می‌شوند.

تحلیل محتوا: در این روش، با استفاده از تحلیل محتوا، درخواست‌ها و پاسخ‌های بات‌نت‌ها بررسی می‌شوند. در این روش، با استفاده از مدل‌های یادگیری ماشین، محتوای درخواست‌ها و پاسخ‌های بات‌نت‌ها بررسی می‌شود و در صورت شناسایی الگوهای غیرمعمول، بات‌نت‌ها را شناسایی می‌کنند.

به‌طور کلی، شناسایی بات‌نت‌ها به دلیل پیچیدگی بسیار بالا، نیاز به استفاده از ترکیبی از روش‌های مختلف دارد. همچنین، برای شناسایی بات‌نت‌ها به‌دلیل پیشرفت روز افزون در فناوری‌های هوش‌مصنوعی، نیاز به استفاده از روش‌های پیشرفته و الگوریتم‌های جدیدی است.

چگونه با حملات بات‌نت مقابله کنیم؟

برای جلوگیری از حملات بات‌نت، می‌توانید اقداماتی انجام دهید که به کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شبکه و دفاع در برابر حمله‌های بات‌نت کمک می‌کند. برخی از این اقدامات به شرح زیر هستند:

1. نصب نرم‌افزار آنتی‌ویروس و به‌روزرسانی آن به‌صورت منظم.
2. نصب نرم‌افزارهای دیواره‌آتش (فایروال) برای کنترل ترافیک شبکه و جلوگیری از ارتباط دستگاه‌های مشکوک با اینترنت.
3. به‌روزرسانی سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای مورد استفاده به‌صورت منظم به‌منظور برطرف کردن آسیب‌پذیری‌های امنیتی.
4. استفاده از گذرواژه‌های پیچیده و متفاوت برای هر حساب کاربری و تغییر آن‌ها به‌صورت منظم.
5. جلوگیری از نصب نرم‌افزارهای ناشناس و عدم باز کردن فایل‌های پیوست در ایمیل‌های ناشناس.
6. افزایش آگاهی و آموزش کاربران درباره روش‌های مقابله با حملات سایبری و شناسایی دستگاه‌های مشکوک و غیرمعمول.

همچنین، برای جلوگیری از حملات بات‌نت، می‌توانید از خدمات امنیتی اینترنتی مانند فیلترینگ ترافیک و حفاظت از شبکه استفاده کنید و در صورت شناسایی حمله، به‌صورت سریع به تیم پشتیبانی یا متخصصان امنیتی اعلام کنید.

بخوانید: خانواده محصولات Netscale Family چه ویژگی‌ها و مزایایی دارند؟